اهمیت بازی در رشد کودکان یک ماهه تا یک ساله

اهمیت بازی در رشد کودک کمتر از تغذیه و خواب سالم نیست. کودکان از زمانی که حرکتهای ارادی را آغاز می کنند، به نوعی درگیر بازی می شوند. بازی یکی از نخستین راههایی است که کودک از طریق آن متوجه می شود می تواند روی دنیای پیرامونش تاثیر بگذارد.

کودک با دست ورزی محیط ( با استفاده از دستهای خود)  به کشف و یادگیری می پردازد. مهم است که بازی هایی برای کودک انتخاب شود که هم متناسب با سن رشدی او باشد و هم در فرآیند رشد تاثیر مثبت بیشتری برجای بگذارد. کودکان زیر یک سال معمولا اولین بار به کشف بدن خود می پردازند. با پاها یا دستانشان بازی می کنند. از این طریق کم کم می بینند که چگونه می توانند تغییراتی در محیط اطرافشان ایجاد کنند.

همیشه لازم نیست برای کودک زیر یک سال یک فعالیت یا بازی طراحی کرد، چرا که او خودش به خوبی می تواند در دنیای پر از شگفتی پیرامونش برای سرگرم شدن و کنجکاوی راهی پیدا کند. اما باید در نظر داشت ایجاد محیط غنی از تجربه می تواند در رشد او بسیار موثر باشد.

این وظیفه والدین و مراقبین است که محیط را برای او غنی کنند. به خاطر داشته باشید نوباوگان در این سن ممکن است بارها و، بارها یک حرکت را تکرار کنند. حرکتی که به نظر ما بسیار ساده است. اما این حرکت و بازی تکراری برای نوباوه بسیار هدفمند است و او با هر بار تکرار به کشف جدیدی می رسد. نه کودک را وادار کنید سراغ فعالیت درخواستی شما برود و نه او را از انجام کاری که دوست دارد منع کنید. تنها با فراهم کردن شرایط مناسب در محیط، کاری کنید که او برای کسب این تجارب اقدام کند. فعالیتهایی که در ادامه آمده است می تواند کمک کننده باشد.

این بازی ها برای کودکان زیر یک سال و به خصوص بالای سه ماه طراحی شده است

• جغحغه بازی

یکی از قدیمی ترین و متداول ترین بازی ها، بازی با جغجغه است. این بازی به کودک کمک می کند تا بتواند رد صدا را با چشمانش دنبال کند و به صدایی که می شنود دقت کند. این مساله در قدرت شنیداری کودک موثر است. وقتی کودک بتواند اجسام را در دست بگیرد، کم کم متوجه می شود با تکان دادن جغجغه می تواند صدا تولید کند. او می بیند که تکان دادن جغجغه های مختلف باعث تولید صداهای مختلفی می شود و احتمالا این کار را بارها و بارها تکرار خواهد کرد.

گرچه جغجغه های زیادی در بازار وجود دارد، با اینحال می توانیم در خانه، خودمان هم جغجغه های متنوعی بسازیم. چند بطری کوچک آب معدنی بردارید و داخل هر کدام چند جسم متفاوت بریزید. مثلا می توانید در یکی از آنها  چند حبه قند بگذارید. در یکی تا نیمه شکر بریزید. در یکی از آنها چند دانه لوبیا بریزید. خلاصه از هر چیزی که بی خطر است و حرکت آن در بطری صدا تولید می کند استفاده کنید. این بطری ها را در اختیار کودک قرار دهید. او خودش خوب می داند چه طور ساعتها با این بطری ها سرگرم شود.

• آب بازی

آب بازی از آن دسته از بازی هایی است که برای همه افراد در همه سنین می تواند جذاب باشد. هر چند شکل انجام بازی در یک کودک کوچکتر ممکن است با یک کودک بزرگتر متفاوت باشد. شاید یک کودک پیش دبستانی ترجیح دهد با تفنگ آب پاش بازی کند ولی یک کودک نوپا احتمالا دوست دارد دستهایش را به سطح آب بزند و از ”شلپ شلپ” کردن لذت ببرد. اما آنچه در هر دو مشترک است این است که آنها هر دو از بازی با آب احساس خوبی می گیرند و چه بسا آب برایشان آرامشبخش باشد.

اگر امکان این هست که با نظارت خودتان کودک در وان مخصوص خودش بنشیند و آب بازی کند، حتما ازین فرصت استفاده کنید. ابزارهای مختلفی را در زمان بازی با آب در اختیار او قرار دهید. مثلا اسفنج، پارچه، پنبه، حتی ظرفها در اندازه های مختلف. وقتی کودک این اجسام را در آب فرو می برد. به کشفیات جالبی می رسد. شاید نداند که چرا وقتی اسفنج خیس را فشار می دهد اینهمه آب از آن بیرون می آید و یا چرا پنبه وقتی در آب فرو می رود سنگین تر می شود. اما همه این تغییرات را مشاهده می کند. از طرفی با پر و خالی کردن ظرفهای مختلف با اندازه های مختلف مفهوم پر و خالی را درک می کند.

پیشنهاد می کنیم ته بعضی از ظرفها را سوراخ کنید و یا آبکش به او بدهید تا ببیند که آب در آبکش نمانده است. مفید خواهد بود اگر در کلام هیجان خود را از خالی ماندن آبکش نشان دهید. مثلا بگویید ” آبهای توی آبکش کجا رفتند؟” اما لطفا تلاش نکنید که پاسخ را به او بگویید. تنها به او کمک کنید که مشاهده گر بهتری باشد. مثلا بگویید ”آب توی کاسه موند” ” آب توی آبکش نموند”. اینکه کودکان مشاهده گران خوبی باشند کنجکاوی آنها را بیشتر خواهد کرد.

• توپ بازی

توپ هم از ابزارهای متداول و بسیار کارآمد بازی کودکان است که در مراحل مختلف رشد حرکتی و جسمانی نقش دارد. غلطاندن توپ روی زمین، دنبال توپ حرکت کردن، گرفتن توپ، پرتاب کردن و در نهایت شوت کردن توپ همه از فعالیتهایی است که می تواند تقویت کننده حرکات درشت در کودک باشد. یادمان باشد همه این کارها که به آن اشاره شد، مراحل رشدی و مهارتهای مهم حرکتی کودک هستند. پس وقتی کودک زیر یک سال چیزی را پرت می کند. بدانیم که قصد او نافرمانی نیست. صرفا دارد یکی از مهارتها مهم حرکتی اش را ارتقا می دهد.

پس به جای آنکه به او بگوییم پرت نکن بهتر است کمکش کنیم تا در محیط امن و با وسایل مناسب مهارت پرت کردن را تمرین کند. مثلا توپهای نرم پارچه ای در اختیارش بگذاریم و بگوییم ”ما کنترل تلویزیون را پرت نمی کنیم، توپ را پرت می کنیم.” حتی می توانیم یک کاسه یا قابلمه هم در اختیار او بگذاریم و از او بخواهیم توپ را داخل آن بیندازد.

یکی دیگر از بازی های خوب دیگر با توپ این است که تعداد زیادی توپ کوچک رنگی در اختیار کودک قرار دهیم و از او بخواهیم توپ ها را برای ما بیاورد. هر کدام از توپها را که آورد به او بگوییم مثلا توپ آبی را آورده ای. البته نباید در این کار افراط کنیم چرا که کم کم کودک حس می کند هدف از بازی آموزش است و نه لذت بردن و ممکن است این امر در روند بازی اختلال ایجاد کند.

به علاوه آنکه در این سن نباید از او بخواهیم توپ با رنگ مشخصی را برای ما بیاورد. تنها می توانیم انتظار داشته باشیم خود توپ را برایمان بیاورد. کودکان نوپا کم کم یاد می گیرند در جریان جمع کردن توپها از پیراهن خود و یا ابزارهای دیگر برای جمع کردن تعداد بیشتری توپ استفاده کند و این خود سبب ارتقا مهارت حل مساله کودک می شود.

• بازی دالی موشه

این بازی قدیمی به کودک کمک می کند تا باور کند که اگر جسمی را نمی بیند، به این معنا نیست که ان جسم از بین رفته است. شاید برایتان جالب باشد بدانید که کودکان در اوایل زندگی تصور می کنند وقتی جسمی از میدان دید آنها خارج می شود دیگر وجود ندارد. کم کم و به مرور که تجاربی را کسب کردند می بینند که اگر توپ پشت میز افتاد، با اینکه دیگر آن را نمی بینند هنوز حضور دارد. و برای برداشتن آن از پشت میز اقدام خواهند کرد. بازی دالی موشه به او کمک می کند تا بهتر به این شناخت دست پیدا کند. به علاوه اینکه این بازی برای کودکانی که چسبندگی زیادی به مادر دارند و دوست دارند مادر همیشه در میدان دیدشان باشد نیز مفید خواهد بود.

• کثیف کاری خلاقانه

گرچه بسیاری از ما والدین دوست داریم خانه مان همیشه تر و تمیز و مرتب باشد. اما اگر برای چند سال کودکی فرزندمان کمی از ایده آلهایمان پایین بیاییم می توانیم اثرات شگرف آن را در رشد کودک ببینیم. هر آنچه که برای کودک بی خطر است می تواند برای دست ورزی او به کار رود. کافی است او را در محلی امن بنشانیم و انواع ابزارها و وسایل بی خطر را در اختیار او قرار دهیم تا شاهد خلاقیت او باشیم. این کار سبب می شود مهارت های حرکتی ظریف، کار با انگشتان و ارتباط عصب و عضله و نیز هماهنگی های لازم مرتبط با حرکات ظریف در او تقویت شود.

فقط باید چند نکته مهم را مدنظر داشت. اول اینکه دهان کودک آزمایشگاه اوست. پس به احتمال قوی هر آنچه که در اختیارش باشد وارد دهان خواهد کرد. تا آن را بهتر درک کند و بشناسد. پس اجسام ریز، چیزهایی که خطر شکست دارند و ممکن است قطعات آنها یا باعث بریدگی و یا خفگی کودک شود. یا اجسامی که خوردن آنها می تواند خطرناک باشد مثل بعضی رنگها و از این دست وسایل، در اختیار کودک قرار نگیرد. عروسکهایی که مو و پرز از آنها جدا می شود هم می توانند خطرناک باشند. مراقب باشید مواد غذایی مثل هویج یا خیار که ممکن است کودک با لثه هایش آنها را خورد کند، به شکل خام در اختیار کودک قرار نگیرد. چون کودک حتی اگر دندان هم نداشته باشد ممکن است با لثه هایش بتواند قطعاتی از آن جدا کند و این باعث خفگی شود.

سبزیجات نرم و پخته شده هم ایمن هستند و هم کودک ضمن بازی طعم آنها را هم خواهد چشید و احتمالا بعدا به خوردن آنها رغبت بیشتری خواهد داشت. یادمان باشد از کثیفکاری در کار با ابزارها و وسایل مختلف نهراسیم. قرار نیست بعد از هربار نامرتب شدن آنجا را تمیز کنیم، چون تا شب بارها و بارها این اتفاق تکرار خواهد شد. از راهکارهایی برای تعامل بهتر با شرایط جدید خانه کمک بگیرید و از این قبیل بازی ها لذت ببرید.

• بازی با آینه

بازی با آینه یکی از زیباترین تجارب کودکان است. کودک در آینه خود را می بیند. احتمالا تا زیر ۵ ماهگی نمی داند فرد درون آینه خودش است. اما بعد از آن می فهمد که او خودش است. کودک در هر دو حالت با کودک درون آینه حرف می زند و با او بازی می کند. وقتی متوجه شد که او خودش است شروع به تغییر و بررسی حرکات خودش هم می کند. ممکن است کودک ساعتها با خودش در آینه بازی کند.

• لمس سطوح مختلف

حس لامسه از جمله حس های مهم ماست که کمتر مورد توجه قرار می گیرد. اما برای غنی تر کردن محیط، باید بازی هایی طراحی شود که همه حواس کودک را تقویت کند. پس لازم است به این حس مهم هم توجه شود. پیشنهاد می کنیم سطوح مختلفی از جنس های مختلف را در اختیار کودک قرار دهیم و از او بخواهیم روی آنها دست بکشد یا حرکت کند.

کودک می تواند در این بازی تجربه کند که حسی که از دست کشیدن روی اسکاچ درک می کند با حسی که از دست کشیدن روی پنبه تجربه می کند متفاوت است. می توانیم به او بگوییم که این سطح زبر یا نرم است. دست کشیدن یا پا گذاشتن روی موکت پرز بلند و پرز کوتاه هم می تواند تجربه متفاوتی را در پی داشته باشد. ممکن است کودک در لمس سنگ و چوب دمای متفاوتی را احساس کند. شما می توانید با گفتن حس خودتان و اسم گذاری روی جنش ها و بافتهای مختلف غنای این بازی را بالا ببرید. اما مراقب باشید که انتظار نداشته باشید که او هم در این سن اینها را تشخیص دهد. کتابهای لمسی مختلف هم می تواند در این زمینه به شما کمک کند.

• کتابخوانی

کتاب خواندن و قصه گویی برای کودک در تمام سنین توصیه می شود. حتی اگر کودک متوجه کتابخوانی ما نیست. ارتقا هوش کلامی کودک، افزایش دایره لغات، ارتقا قدرت درک مطلب و حتی بهبود ارتباط عاطفی مادر و کودک در جریان کتاب خوانی و قصه گویی رخ می دهد. پیشنهاد می کنیم ضمن خواند کتاب، در بازه سنی زیر یک سال کتابهای پارچه ای و کتابهای مخصوص حمام را در اختیار کودک قرار دهید تا کودک با آنها بازی کند. به راحتی آنها را در دهان فرو برد و در این تعامل کم کم با کتاب انس بگیرد.

• دیدن البوم خانوادگی

یکی از بازی هایی که شاید کمتر به آن فکر کنیم دیدن عکس های خانوادگی است. زمانی که کودک دوست داشت آرام بنشیند، می توانیم او را در آغوش بگیریم و آلبوم خانوادگی را به او نشان دهیم. می توانیم افراد را به او معرفی کنیم و اجازه دهیم او چهره های مختلف در حالتهای مختلف را ببیند. می توانیم حالت چهره ها را برای او توصیف کنیم و بگوییم که هر چهره ای احتمالا چه حسی در آن لحظه داشته است. این کار در رشد هوش هیجانی کودک می تواند موثر باشد. هر چند بازی های مربوط به ارتقا هوش هیجانی در سالهای بعد بیشتر خواهد شد.

• گشت و گذار

گرچه در ایام شیوع بیماری کرونا کمتر می توانیم از خانه بیرون برویم. اما نمی توان کتمان کرد که بیرون رفتن از خانه تجارب زیادی برای کودک به همراه خواهد داشت. دیدن طبیعت، بازی آفتاب روی پوست کودک، نفس کشیدن از یک سو، دیدن افراد مختلف که در جامعه حضور دارند و سایر تجاربی که ازین رهگذر به دست می آیند بسیار ارزشمند هستند. لذا پیشنهاد می شود، هر زمان مقدور بود این کار را انجام دهید. و ضمن حفظ اصول بهداشتی فرصت حضور در طبیعت و جامعه را از کودک نگیرید. یادمان باشد قرار نیست ما تجارب تلخ و یا اتفاقات ناخوشایند را به کودکان بگوییم. همین که کودک خودش در محیط قرار بگیرد و تجربه کند کافی است. برای همین پیشنهاد می کنیم اجازه حضور در تجربه زندگی واقعی را نباید از او بگیریم.

• بادکنک بازی

یکی از بازی های بسیار جذاب کودک زمانی که هنوز حتی نمی تواند بنشیند، بادکنک بازی است. وقتی کودک کم کم می آموزد که می تواند روی دست و پایش کنترل داشته باشد. می توان چند بادکنک رنگی با نخ به دست یا پای او بست. کودک از حرکت دادن این بادکنکها هم لذت می برد و هم اینکه متوجه تاثیر خود روی این حرکتها می شود.